Kars – Ani Harabeleri’nden Sarıkamış’a, Tarihin İzinde

Kars, Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğusunda yer alan ve Türkiye’nin rakımı en yüksek il merkezlerinden biri olan önemli bir şehirdir. Şehir, çeşitli etnik grupların bir arada yaşadığı ve kültürel çeşitliliğin öne çıktığı bir yapıya sahiptir, bu da Kars’ı kozmopolit bir şehir yapar. Bu zengin kültürel çeşitlilik, kentteki tarihî ve kültürel mirası daha da değerli kılmaktadır.

Kars, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2023 yılı için belirlediği Türkiye Turizm Stratejisi ve Eylem Planı kapsamına alınan 15 il merkezinden biri olarak, kültür turizmi odaklı bir marka kent olma yolunda önemli adımlar atmaktadır. Bu strateji ile Kars, kültürel turizmin gelişmesini destekleyen ve turizmde ön plana çıkmayı hedefleyen bir şehir haline gelmiştir.

Tarihi geçmişiyle dikkat çeken Kars, Bagratlı Krallığı’na ve Cenub-u Garbi Kafkas Hükûmeti’ne (Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti) başkentlik yapmış bir sınır şehri olarak, Türkiye’de başkentlik yapmış ender şehirlerden biridir.

Kafkasya’ya açılan kapı konumundaki Kars, Kafkas Üniversitesi’nin açılmasıyla birlikte hızla gelişmeye başlamış ve öğrenci kenti kimliği kazanmıştır. Şehir ayrıca, merkezi ile sadece altı kilometre uzaklıkta bulunan havalimanı sayesinde bölgesindeki ulaşım ağının kesiştiği önemli bir noktada yer alır. Kara ve demir yoluyla da Türkiye’nin diğer şehirlerine rahatlıkla ulaşılabilmektedir.

Ayrıca Kars’ta 2004 yılından bu yana Azerbaycan Başkonsolosluğu bulunmaktadır, bu da şehrin diplomatik ve kültürel ilişkiler açısından stratejik bir öneme sahip olduğunu gösterir.

YouTube kanalımızda gerekli videolara denk gelebilirsiniz. Ayrıca Doğu Anadolu Bölgesi için diğer şehirlere göz atmanızı tavsiye ederiz.

Kars

Kâşgarlı Mahmud, eserlerinde Kars kelimesiyle ilgili olarak, deve veya koyun yününden yapılan elbiseleri ve Karsak derisinden yapılan güzel kürkleri tanımlamış ve ayrıca bozkır tilkisi olarak da bahsetmiştir. Bu tanımlamalar, Kars’ın tarihî anlamları ve kullanım şekilleriyle ilgili bazı ipuçları sunmaktadır. Bir başka kaynağa göre, Kars adı, MÖ 130-127 tarihleri arasında Kafkas Dağları’nın kuzeyinden gelen Ön Bulgarların Velentur boyunun Karsak Oymağı’ndan gelmektedir. Ancak, bu önerme akademik literatürde geniş bir kabul görmemiştir ve tarihî gerçeklerle bağdaştırılamayacağı yönünde eleştiriler almıştır.

Bölgenin 9. yüzyıldaki (yaklaşık MS 888) adı literatürde Vanand olarak geçmektedir. MS 928-961 yılları arasında Kars, bölgenin başkentliğini üstlenmiştir ve o dönemde şehrin adının Ermenice’de “Ghars” veya “Kars” olarak yazıldığına dair bulgular bulunmaktadır.

Ayrıca, Kars şehrinin adının, Gürcücede “kapı kenti” anlamına gelen Kariskalaki kelimesinden türediği de söylenmektedir. Bu, Kars’ın coğrafi konumu ve stratejik önemiyle de bağlantılı olabilir, çünkü şehir tarih boyunca birçok farklı uygarlık tarafından önemli bir geçiş noktası olarak kullanılmıştır.

Kars İçin Anlık Hava Durumu

Kâşgarlı Mahmud, eserlerinde Kars kelimesiyle ilgili olarak, deve veya koyun yününden yapılan elbiseleri ve Karsak derisinden yapılan güzel kürkleri tanımlamış ve ayrıca bozkır tilkisi olarak da bahsetmiştir. Bu tanımlamalar, Kars’ın tarihî anlamları ve kullanım şekilleriyle ilgili bazı ipuçları sunmaktadır. Bir başka kaynağa göre, Kars adı, MÖ 130-127 tarihleri arasında Kafkas Dağları’nın kuzeyinden gelen Ön Bulgarların Velentur boyunun Karsak Oymağı’ndan gelmektedir. Ancak, bu önerme akademik literatürde geniş bir kabul görmemiştir ve tarihî gerçeklerle bağdaştırılamayacağı yönünde eleştiriler almıştır.

Bölgenin 9. yüzyıldaki (yaklaşık MS 888) adı literatürde Vanand olarak geçmektedir. MS 928-961 yılları arasında Kars, bölgenin başkentliğini üstlenmiştir ve o dönemde şehrin adının Ermenice’de “Ghars” veya “Kars” olarak yazıldığına dair bulgular bulunmaktadır.

Ayrıca, Kars şehrinin adının, Gürcücede “kapı kenti” anlamına gelen Kariskalaki kelimesinden türediği de söylenmektedir. Bu, Kars’ın coğrafi konumu ve stratejik önemiyle de bağlantılı olabilir, çünkü şehir tarih boyunca birçok farklı uygarlık tarafından önemli bir geçiş noktası olarak kullanılmıştır.

Kars ili, zengin tarihi geçmişiyle dikkat çeker ve yapılan arkeolojik kazılar, bölgenin tarihinin yaklaşık iki milyon yıl öncesine, Yontma Taş Devri’ne kadar uzandığını göstermektedir. Bu dönemde yapılan kazılarda, Susuz ilçesinde ve Cilavuz Deresi düzlüklerinde yontulmuş el baltaları ve büyük yongalar bulunmuştur. Yazılıkaya mağaralarındaki duvar resimleri de bölgedeki insanların avcılık ve toplayıcılıkla uğraştığını ortaya koymaktadır. Bu resimlerde dağ keçileri, geyik ve eşek figürleri yer almaktadır.

Tarihin farklı dönemlerinde Kars, pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. MÖ 9. yüzyılda Urartu Krallığı’na bağlı olan bu topraklar, MÖ 7. yüzyılda Kimmerler ve İskitler tarafından işgal edilmiştir. Daha sonra Medler ve Persler’in egemenliğine geçen Kars, MÖ 1. yüzyılda Ermeni Tigranlar’ın yönetimine girmiştir. Roma İmparatorluğu döneminde de bu topraklar Roma yönetiminde kalmıştır. Ardından Partlar, Arakslılar, Sasaniler, Bizanslılar ve Araplar gibi birçok medeniyetin yönetimine geçmiş olan Kars, 11. yüzyılda Bizanslılar tarafından tekrar kontrol altına alınmıştır. Selçuklu Hanedanı ve Gürcüler’in yönetiminde kalan şehir, 1239’da Moğollar’ın, sonrasında İlhanlılar, Altın Orda Devleti, Karakoyunlu, Timur, Akkoyunlu ve Safevi yönetimlerinde kalmıştır.

1534’te Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı İmparatorluğu’na katılan Kars, 19. yüzyılda Ruslar ve İranlılar tarafından birçok kez saldırıya uğramıştır. 1877’de Ruslar tarafından alınan Kars, 1917’deki Bolşevik İhtilali’nin ardından Ermenilerin eline geçmiştir. 7 Nisan 1918’de Kars, Osmanlı İmparatorluğu tarafından tekrar kurtarılmış ve Brest-Litovsk Antlaşması ile Osmanlılara bırakılmıştır. Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra İngilizler, Kars’ı ele geçirmiş ve burayı Ermenilere ve Gürcülere teslim etmiştir.

İngilizlerin çekilmesinin ardından, Kars, 30 Ekim 1920’de Türk Kurtuluş Savaşı’nın zaferiyle Türklerin eline geçmiştir. 1921’de yapılan Moskova ve Kars Antlaşmaları ile Kars, yeni sınırlarına kavuşmuş ve Cumhuriyet’in ilanından sonra il statüsüne yükselmiştir. Bu süreç, Kars’ın tarihi yolculuğunun önemli dönüm noktalarından biridir.

Kars ili, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum – Kars Bölümü’nde yer alır ve kuzeyde Ardahan, doğuda Ermenistan, güneyde Iğdır ve Ağrı, batıda ise Erzurum illeriyle çevrilidir. Kars, yüksek rakımlı bir bölge olup, topraklarının büyük kısmı yaylalardan oluşur. Akarsu vadileriyle yer yer parçalanan bu ilde, yaylalar dalgalı düzlüklerden meydana gelir. Kars ilinin önemli yükseltileri arasında Allahuekber Dağları, Kısır Dağı, Akbaba, Aladağ ve Aşağıdağ bulunmaktadır. Ayrıca, Aras Nehri ve Kura Nehri de şehir topraklarından geçerek Hazar Denizi’ne dökülmektedir.

Kars’ta karasal iklim hakimdir, yazlar kurak, kışlar ise yağışlı geçer. Kış aylarında sıcaklıklar -39°C’ye kadar düşebilir ve karla kaplı gün sayısı 120’den fazla olur. Kars’taki iklim özellikleri, diğer Doğu Anadolu illerine göre farklılıklar göstermektedir. Yaz aylarında ilçeler arasında sıcaklık farkları gözlemlenmektedir; örneğin, Akyaka, Arpaçay, Digor ve Kağızman ilçeleri, merkez ilçe başta olmak üzere Sarıkamış, Selim ve Susuz ilçelerinden daha sıcak olur.

İklim koşullarından ötürü Kars ilinin doğal bitki örtüsü bozkırdır. Ancak ormanlar, dağların yüksek kesimlerine kadar çıkar; Sarıkamış Ormanları buna örnek verilebilir. İl genelindeki yayla ve platolar çayırlarla kaplanmıştır ve bu nedenle yayla hayvancılığı büyük önem taşır. Ayrıca, Kars ilinde dünyada başka hiçbir yerde yetişmeyen nadir bitki türleri bulunmaktadır. Bölge, önemli ekolojik sistemlerden olan plato ve dağ çayırlarına ev sahipliği yapar. Kars’ta doğal olarak yetişen 1250’ye yakın tohumlu bitki türü bulunur ve bunlardan 100’ü dünyada başka hiçbir yerde yetişmez. Bu nadir bitki türlerinden bazıları; lathyrus karsianus, festuka karsiana, allium karsianum, caucalis karsianum ve nonea karsensis‘tir.

İlkbaharda ise bölgeye özgü bitkiler, özellikle kardelenler ve düğün çiçekleri açar. Bahar aylarında yapılan tarla sürümleri ile ortaya çıkan lathyrus tuberosus (koşkoz) yumruları, halk tarafından soyulup yenir. Ayrıca, doğal olarak yetişen ve kaynatılarak tüketilen bitkiler arasında topuz dikeni, deli haşhaş, ısırgan otu, mantar, evelik, aş otu, kuşyemi ve yemlik gibi çeşitler bulunur.

Kars’ta sanayi yeterince gelişmemiştir, ancak bu durum, toprak ve su kirlenmesinin pek yaşanmadığı bir olumlu özellik olarak değerlendirilir.

Kars ilinin ekonomisi, büyük ölçüde tarım ve hayvancılıkla şekillenmektedir. Çayır ve otlak alanlarının geniş olması, küçük ve büyük baş hayvancılığının gelişmesini sağlamıştır. Ayrıca, kümes hayvancılığı da oldukça yaygındır. Hayvan ürünleri, halkın en büyük geçim kaynakları arasında yer almaktadır. Özellikle Kars Kaşarı ve Kars Balı Türkiye genelinde büyük bir talep görmektedir. Kars Kaşarı, 1937’den 1950’ye kadar İzmir Enternasyonal Fuarı’nda Türkiye birincilik ödülü kazanmıştır. Kars Balı ise tamamen organik olup, Kars ve Ardahan’ın mera ve yaylalarında doğal olarak yetişen çiçeklerden elde edilir. Kafkas Arısı ırkı tarafından üretilen bu bal, hiçbir ilaçlama ya da gübreleme işlemi yapılmadan üretilir.

Tarımsal üretim açısından, Kars’ta ekili alanların %90’ından fazlası tahıl üretimine ayrılmaktadır. Buğday, arpa, korunga, yonca ve fiğ gibi bitkiler yetiştirilirken, endüstri bitkileri arasında yalnızca şeker pancarı ve patates üretimi yapılmaktadır. Merkez ilçe gibi yerlerde sebze üretimi sınırlıdır; burada sadece salatalık, maydanoz, soğan ve marul gibi ürünler yetiştirilir ve genellikle üretici tarafından tüketilir. Kış mevsiminin uzun sürmesi ve sınırlı ekin biçimi, tarımsal üretimi etkileyen önemli faktörlerdir.

Kars’ın en temel ekonomik sektörlerinden biri de hayvancılıktır. Çayır ve otlakların fazlalığı, özellikle küçük ölçekli hayvancılığın gelişmesine olanak sağlamaktadır. Burada üretilen kaşar ve bal dışında ticari amaçlı hayvancılık sınırlıdır. Ancak son yıllarda, köylerde Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri açılarak ticari hayvancılığın geliştirilmesine yönelik adımlar atılmaktadır. 2005 verilerine göre, il merkezinde 43.450 koyun, 12.549 keçi, 53.494 sığır, 5.050 tek tırnaklı hayvan bulunmaktadır. Ayrıca, 25.000 kaz, 9.000 hindi ve 30.000 tavuk da mevcuttur. Bu tavuklar, yıllık 1.800.000 yumurta üretmektedir.

Sanayi alanında da son yıllarda büyümeler yaşanmış, kentte yem, şeker, çimento, tuğla, ayakkabı ve süt ürünleri gibi sektörlerde fabrikalar kurulmuştur. Ancak buna rağmen, Kars’ta işsizlik oranı oldukça yüksektir. Bu nedenle, şehir Türkiye’nin en fazla göç veren yerlerinden biri olmuştur.

Kars, kültürel yönden oldukça köklü bir geçmişe sahiptir ve bu yönüyle bölgedeki tarihî ve kültürel zenginlikler günümüze kadar gelmiştir. MÖ 9000 yılına kadar uzanan bir tarihi geçmişe sahip olan bu topraklarda, farklı uygarlıklar hüküm sürmüş ve bunların izleri, günümüzdeki kültürel zenginliklere dönüşmüştür. Kars, Anadolu’ya açılan bir kapı olarak, Saka ve İskit dönemlerinden itibaren birçok kültürün etkileşimde bulunduğu bir mozaik oluşturmuştur.

Gelenekler, görenekler, halk hikâyeciliği, maniler, türküler ve dengbejler, Kars kültürünün en önemli unsurlarından bazılarıdır. Bu zengin kültürel miras, Kars’ın eski bir yerleşim merkezi olmasından ve burada zaman içinde farklı kavimlerin yaşamış olmasından kaynaklanmaktadır. Bugün, Kars’ta derlenmiş halk edebiyatı verileri dışında, eski gelenekler, görenekler ve kıyafetler de korunmaktadır. Kafkaslardan Anadolu’ya geçişte önemli bir yerleşim merkezi olan Kars, antik bir yerleşim merkezi olarak binlerce yıldan beri insanların yaşamına tanıklık etmiştir. Ayrıca, İpek Yolu üzerinde bulunan Kars, birçok kültürel zenginliğe ev sahipliği yapmıştır.

Kars’ta görülen mimari yapılar da şehri benzersiz kılmaktadır. Özellikle, Rusların 19. yüzyılda şehre girmesiyle mimari açıdan büyük bir dönüşüm yaşanmıştır. Ruslar, Kars Çayı’nın doğusundaki bölgeye yeni yapılar inşa etmiş ve dik kesen yollar yaparak şehrin yapısını değiştirmiştir. Bugün, Kars’ta korunma altına alınan eski Rus evleri büyük taşlarla yapılmış etkileyici yapılardır ve şehre özgün bir mimari dokunuş katmaktadır.

Kars’ın kültürel mirasını korumak amacıyla çeşitli adımlar atılmıştır. 1959 yılında Vilayet Konağı’nda Müze Memurluğu kurulmuş, bölgeden toplanan eserler arttıkça, 1964-1978 yılları arasında Kümbet Cami (Havariler Kilisesi) müzeye dönüştürülerek sergileme yapılmıştır. Nihayetinde, 1978 yılında İstasyon Mahallesi’nde inşa edilen modern bir müze binası, 1981 yılında hizmete girmiştir. Günümüzde Modern Kars Müzesi, arkeolojik, etnografik ve taş eserlerin sergilendiği önemli bir kültür merkezi olarak şehrin zengin mirasını gelecek kuşaklara aktarmaktadır.

Kars Mutfağı Yöresel Lezzetler: Kars’ta ne yenir?

Kars, kendine has mutfak kültürüyle damakları şenlendiren eşsiz lezzetlere ev sahipliği yapmaktadır. Geleneksel tarifler, yıllardır süregelen birikimle bugüne ulaşmış ve hala sofraları süslemektedir. İşte Kars’ın meşhur yemekleri:

Eğer Kars’a yolunuz düşerse, bu eşsiz tatları mutlaka denemelisiniz! Ayrıca konu içerisindeki yöresel lezzetleri sizlerde evinizde denemeniz açısından Yemek sayfamız üzerinden inceleyip görebilirsiniz.

Kars’da Hediyelik Eşya Ne Alınır?

Kars, tarihi dokusu ve kültürel zenginlikleriyle dikkat çeken bir şehirdir. Buradan alabileceğiniz hediyelikler arasında, şehrin geleneksel el sanatları oldukça popülerdir. Kars’ın ünlü kaz eti, yöresel bir tat olarak hediye edilebilecek harika bir seçenek oluşturur. Ayrıca, el yapımı halılar ve kilimler, Kars’ın zengin dokuma geleneğini yansıtan harika hediyeliklerdir. Kars’a özgü peynir çeşitleri, özellikle Kaşar peyniri de yöresel tatlar almak isteyenler için uygun bir hediye alternatifidir.

• Kağızman uzun elma
• Kağızman uzun kayısı
• Gümüş takılar
• Kaz tüyü yastık, yorgan
• Kars kaşarı
• Kars Balı
• Kars kilim ve halıları

Kars’ın İlçeleri Nerelerdir?

Kars, sekiz ilçeden oluşur. Kars Merkez, şehrin kültür ve ticaret merkezidir. Sarıkamış, kış turizmi ile ünlü olup kayak tatili yapmak isteyenler için popüler bir yerdir. Digor ve Kağızman ilçeleri tarım açısından önemli bölgelerken, Arpaçay, eski Rus yapılarıyla dikkat çeker. Selim ve Susuz ilçeleri, doğa ile iç içe olabileceğiniz sakin ve huzurlu yerlerdir. Akyaka ise, geleneksel Türk köy yaşamını gözlemlemek isteyenler için ideal bir ilçedir.

• Kars (il merkezi)
• Akyaka
• Arpaçay
• Digor
• Kağızman
• Sarıkamış
• Selim
• Susuz

Kars Merkez Gezilecek Yerler Nerelerdir?

Kars Merkez, tarihi ve kültürel açıdan zengin bir yerdir. Kars Kalesi, şehri yüksek bir noktadan görebileceğiniz tarihi bir yapıdır ve Kars’a gelen herkesin ziyaret etmesi gereken önemli bir yerdir. Ayrıca, Ani Harabeleri, şehrin dışında yer alan ve UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde bulunan tarihi bir bölgedir. Ani, Ermeni mimarisinin izlerini taşıyan ve oldukça etkileyici bir arkeolojik alan olup, Kars’a gelenlerin mutlaka görmesi gereken yerlerden biridir. Kars Merkez’deki Gürpınar Mağarası, doğal güzellikleriyle dikkat çeker. Ayrıca, şehrin en bilinen camilerinden olan Ulu Camii de tarihi bir öneme sahiptir. Çıldır Gölü, doğa severlerin ilgisini çekerken, Sarıkamış Kayak Merkezi ise kış turizmi için ideal bir mekan sunar. Kars Merkez’deki alışveriş caddelerinde, yerel ürünleri ve hediyelikleri bulabileceğiniz pek çok dükkan bulunmaktadır.

Kars’ta ne yenir, Kars’ta nereye gidilir, Kars’ta hediyelik eşya ne alınır, Kars’ta gezilecek yerler, Kars’ın ilçeleri nereler, Kars merkez gezilecek yerler neresidir gibi sorularınıza olabildiğince doğru bir araştırma yaparak yanıt verdiğimizi düşünüyoruz. Eksik veya düzeltilmesi gereken noktalarda yorum yapabilir ve sizlerde içerik paylaşabilirsiniz.